Privatizimi: procesi, tregu, dhe definicioni i suksesit
Bardhyl Salihu
Me shitjen e shpërndarësit të vetëm të energjisë elektrike (KEDS), janë rikthyer zhurmat kundër privatizimit në Kosovë. Përkrahësit e privatizimit (si ne në këtë blog) po akuzohen që përkrahja e tyre përfshinë në mënyrë implicite dhe eksplicite përkrahjen edhe për mënyrën apo formën se si po ndodhë privatizimi në Kosovë.
E vërteta është që përveç synimit për privatizimin e ndërmarrjeve shtetërore, përkrahësit e privatizimit dhe Qeveria e Kosovës nuk kanë asgjë tjetër të përbashkët. Madje, as parimin për privatizim nuk e kanë të përbashkët sepse impulsi prapa privatizimit në anën e Qeverisë nuk është ndonjë qëndrim apo parim ekonomik, por nevoja urgjente dhe ad hoc për t’i mbuluar shpenzimet shtetërore, kryesisht ato të ndërtimit të rrugëve.
Fatkeqësia është që ata që përkrahin privatizimin në parim, në mënyrë të gabuar dhe me hamendje besohen të jenë automatikisht edhe përkrahës të politikave të Qeverisë. Një gjë e tillë është e gabuar sepse përkrahësit e privatizimit janë të parët që kritikojnë fuqishëm Qeverinë e Kosovës dhe rolin e saj në ngecjen ekonomike.
Procesi
Dallimi themelor natyrisht duhet të bëhet në mes parimit që shteti duhet të ketë rol sa më të kufizuar në ekonomi (prandaj të privatizoj) dhe procesit apo mënyrës se si ky privatizim duhet të ndodhë. Për parimin kemi shkruar shpesh (shiko artikujt në fund) dhe nuk do t’i përsërisim argumentet, por duhet të ritheksohet që mënyra se si po ndodhë tani privatizimi në Kosovë nuk është e drejtë dhe nuk gjenë mbështetje nga ekonomistët që ftojnë privatizimin.
Në Kosovë privatizimi është karakterizuar me mungesë absolute të transparencës dhe me dhënie të favoreve të veçanta për grupe të ngushta të interesit. Si rezultat, ndërmarrjet shtetërore janë privatizuar nga kompani që në kushte normale nuk do t’i fitonin tenderët. Shembull konkret është dhënia e disa ndërmarrjeve shtetërore kompanive turke me të cilat krerët e Qeverisë kanë afërsi të vecantë politike.
Kjo është e kundërta me atë se çka përkrahësit e privatizimit thonë. Sipas tyre, privatizimi duhet të ndodhë në mënyrë transparente; ndërmarrja e cila paguan më së shumti duhet të fitoj sepse tregon nevojën dhe gatishmërinë më të madhe për ta blerë asetin publik; si dhe pas privatizimit Qeveria duhet të hjekë dorë plotësisht nga imponimi i cfarëdo kushteve mbi ndërmarrjen private.
Megjithatë, është e rëndësishme të ceket që kemi argumentuar gjithashtu që menaxhimi shtetëror është aq i keq nga aspekti ekonomik si dhe privatizimi aq i nevojshëm sa që ai duhet të ndodhë edhe atëherë kur ka shkelje si ato që po ndodhin momentalisht në Kosovë.
Privatizimi i pamjaftueshëm pa treg të lirë
Njëra nga gjërat më të rëndësishme për tu kuptuar në lidhje me privatizimin është që privatizimi nuk mjafton—nuk i sjellë rezultatet pozitive—nëse nuk shoqërohet me një treg të lirë. Ajo çka e bënë dallimin është konkurrenca, jo privatizimi si i tillë, dhe për krijimin e kësaj konkurrence nevojitet largimi i cfarëdo pengese ligjore për të hyrë në treg.
Fjala këtu është për ofertat që i janë bërë kandidatëve për privatizim të PTK-së që kanë përfshirë privilegjin e të vepruarit pa konkurrencë për një periudhë të caktuar. Edhe aeroporti është dhënë me koncesion me këtë privilegj: asnjë aeroport tjeter nuk mund të konkurroj me të. Politika të tilla të restriksioneve janë tejet të dëmshme sepse e zvogëlojnë konkurrencën dhe si rezultat krijojnë monopole.
Definicioni i suksesit
Temë e debatit të ashpër për privatizimin ka qenë edhe konkluzioni i ngutur që privatizimi “ka dështuar”. Si indikatorë të këtij “dështimi” janë marrë disa faktorë të ndryshëm, duke filluar prej faktit që me privatizim ka ardhur deri tek largimi i punëtorëve nga puna e deri tek ndryshimi i sferës së afarizmit.
Ky definicion i suksesit është i cuditshëm dhe teknikisht i gabuar. Madje, marrja e zvogëlimit të numrit të punëtorëve si indikator është edhe kundërintuitive kur dihet haptazi se ndërmarrjet shtetërore kanë punësuar një numër të tepruar të punëtorëve si rezultat i nepotizmit epidemik. Privatizimi është thjeshtë ai proces i cili i shpërlanë këto ndërmarrje nga punëtorët të cilët nuk e meritojnë të punojnë aty sepse nuk i arsyetojnë pagat e tyre. Në të njëjtën kohë, privatizimi u hap rrugën punëtorëve tjerë, zakonisht të rinjë, për t’i treguar aftësitë e tyre si dhe për të bërë punë të ndershme. Qindra punëtorëve që janë pjesë e PTK-së, KEK-ut, e ndërmarrjeve tjera shtetërore falë lidhjeve me pushtetin u mbetet ose të mbesin të papunë ose të ri-rreshtohen në punë në të cilat prodhimtaria e tyre është adekuate. Nëse janë vërtetë të mirë, atëherë nuk kanë pse ti frikohen privatizimit.
Më tutje, nëse një ndërmarrje e privatizuar nuk merret me të njëjtën veprimtari afariste në të cilën ka vepruar ajo kur ka qenë shtetërore nuk do të thotë fare që privatizimi ka dështuar. Ka pasur raste kur ndërmarrje të tekstilit janë shëndrruar në qendra tregtare dhe si pasojë kanë lindur ankesat që kinse privatizimi ka dërguar në shpërdorim. Por e vërteta është që vetëm tregu e din se në çfarë veprimtarie biznesore duhet të afaroj një kompani. Nëse tekstili ka qenë profitabil 20-30 vite më parë, sot nuk është, ose së paku Kosova e ka humbur përparësinë krahasuese ndaj vendeve që gjatë kësaj periudhe kanë ecur shumë më përpara. Po qe se vazhdimësia e të njëjtit aktivitet do ishte e mençur, atëherë pronari i kompanisë do ta vazhdonte sepse do të përfitonte nga ajo. Me vetë faktin që ai i ka dhënë ndërmarrjes kahje tjetër tregon që ai aktivitet biznesor nuk është më i duhuri dhe që vazhdimi i asaj linje të biznesi do të gjeneronte vetëm humbje.
Përkrahësit e privatizimit, pra, nuk janë përkrahës të procesit apo formës së tij në Kosovë, e aq më pak përkahës të politikave të Qeverisë. Privatizimi nuk mjafton nëse nuk shoqërohet me liberalizim të tregjeve, çka edhe përbën vetë esencën e privatizimit në radhë të parë. Së fundi, definicioni i suksesit që është adoptuar nga disa duke shikuar nëse numri i të punësuarëve po bie apo nëse ndërmarrjet e privatizuara po vazhdojnë veprimtarinë në të njëjtën linjë biznesore është i gabuar.
Artikujt e kaluar në lidhje me privatizimin:
- Etjon Basha, “Reforma disi gjysmake e sektorit energjitik: tri pyetje për ekspertët e privatizimit të digave”
- Bardhyl Salihu, “A nënkuptojnë ‘përfitimet’ e PTK-së që ajo s’duhet të privatizohet?”
- Bardhyl Salihu, “Privatizim, jo koncesion!”
- Etjon Basha, “Reforma gjysmake e sektorit energjitik (pjesa 2)”
- Bardhyl Salihu, “Privatizimi i PTK-së: gozhda e fundit n’arkivol”
- Etjon Basha, “Privatizimi i pyjeve, thikë me dy presa”
Bardhyl, urime per shkrimin dhe qasjen mjafte te qelluar ne qeshtjen shume te rendesishme te privatizimit.
Si nje mbeshtetes i ekonomise se tregut te lire, pajtohem plotesisht me ju kur pretendoni qe privatizimi duhet te ndodhe gjithsesi. Pajtohem poashtu qe procesi i kalimit nga prona publike ne ate private duhet patjeter te ndodhe ne nje menyre te rregullt, dhe se privatizimi i deritanishem ka qene i gabuar per te mos thene kriminal. Mirepo, me lejoni te paraqes kritikat e mija ne ato pika ku une mendoj qe ka mangesi dhe rrjedhimisht hapesire per te debatuar.
Ju pretendoni qe kushti i vetem per privatizim eshte institucionet korrekte. Pra, sipas jush privatizimi duhet te ndodhe menjehere nese institucionet jane te gatshme per te promovuar nje privatizim korrekt. Bile ne nje rast ju argumentoni qe – si ne rastin e Kosoves – nganjehere eshte me mire te kete privatizim edhe kur institucionet jane te dobta dhe te korruptuara (shih paragrafin e dyte).
Une mendoj qe shkrimi juaj eshte i manget pasiqe pasja e institucioneve te rregullta nuk duhet te jete indikator i vetem ne vendimin per privatizim. Per mendimin tim ka shume faktore tjere qe duhet te ndikojne ne vendimmarrje, dhe rrjedhimisht qe duhet te zene vend ne analizat ekonomike per privatizimin. Me lejo te rendis vetem disa prej tyre:
1) Ju perpiqeni te argumentoni tek lexuesi qe privatizimi, nese kryhet sipas nje modeli korrekt, gjithmone eshte i mireseardhur. Per nje libertarian kjo eshte plotesisht e pranueshme kur konsiderojme qe ky akt nga perspektiva libertariane eshte ne pajtueshmeri me cfare ata konsiderojne drejtesi. Mirepo, nese leme anash filozofine politike dhe merremi vetem me ekonomine, atehere argumenti i juaj del i manget sa i perket fakteve.
Le te supozojme qe ne rrethanat aktuale Posta e Kosoves arrine qe te gjeneroje profit 300 milion, ndersa 200 milion humbin si pasoje e jo-efiqiences. Ne anen tjeter, le te supozojme qe po privatizojme duke shitur 50% te aseteve dhe poashtu qe kompania fituese do te arrije efiqience maksimale, pra 500 milion. Se fundmi, le te supozojme qe, per shkaqe te ndryshme, kjo kompani te gjitha te ardhurat nga posta do i investoje jashte Kosoves. Sipas kesaj hipoteze, kjo kompani per nje vjet gjeneron profit prej 500 milion eurove, ndersa gjysma (250) i ndahet Qeverise se Kosoves. Ne kete hipoteze del qe me privatizim Kosova arrin qe te fitoje 250 milion euro ne vjet, 50 milion me pak se sa kur Posta ishte aset publik. Natyrisht numrat jane vetem per ilustrim. Mirepo, kjo hipoteze tregon qe ne parim privatizimi jo gjithhere eshte i mireseardhur. Kjo hipoteze tregon qarte qe kur humbjet nga jo-efiqienca jane me te vogla se humbjet nga shitja e aksioneve atehere shteti jo gjithsesi duhet te privatizoje, dhe kjo eshte arsyeja pse shume shtete te zhvilluara kane asete nacionale ne pronesi. Pra, per te treguar pse duhet te ndodhe privatizimi ne Kosove ju duhet patjeter te fokusoheni specifikisht ne rastin tone. Privatizimi si koncept i vendosur ne vakum eshte i pamjaftushem per te bindur lexuesin qe ne duhet te privatizojme.
2) “Megjithatë, është e rëndësishme të ceket që kemi argumentuar gjithashtu që menaxhimi shtetëror është aq i keq nga aspekti ekonomik si dhe privatizimi aq i nevojshëm sa që ai duhet të ndodhë edhe atëherë kur ka shkelje si ato që po ndodhin momentalisht në Kosovë.”
Sipas ketij gjeneralizimi qe ju beni i bie qe shitja e KEK-ut per 20 milione eshte e justifikueshme nga aspekti ekonomik. Ju pretendoni qe te keqijat e shitjes se KEK-ut me kete shifer (qindra miliona te humbura) jane me te vogla se sa te keqijat qe vine nga menaxhimi shteteror. Une do te pajtohesha me ju nese ngrejme nje hipoteze te pamundshme qe menaxhimi shteteror do jete i perjetshem. Mirepo, nese supozojme qe mbas 10 viteve do te kemi nje Qeveri me njerez te drejte dhe te afte, atehere une mendoj qe ne rastin e KEK-ut ndoshta eshte me mire te presim. Ndoshta shitja e KEK-ut mbas 10 viteve per 500 milione do ti mbulonte humbjet nga jo-efiqienca prej 250 milioneve dhe nxjerre profit prej 250 milioneve. Eshte e mundur – apo jo? – dhe ju nuk argumentoni askund qe analizat si keto jane te gabuara.
3) A eshte me mire te privatizojme tash per, bie fjala te posta, 300 milione, apo te presim deri sa te i shtohet vlera dhe te shesim per shembull mbas 5 viteve per 1 miliard (numrat prape jane vetem per ilustrim)? Me uljen e korrupcionit, zhvillimin ekonomik, dhe thithjen e investitoreve te jashtem, mbas 5 viteve ndoshta do te kishim oferta shume me te mira per Posten.
Une qendroj shume pesimist sa i perket kesaj alternative mirepo besoj qe analizat duhen bere edhe ne kete drejtim.
4) A jemi te gatshem te privatizojme gjithcka duke ditur qe shifrat e papunsise do shenojne nje nivel rekord? Cfare rreziku do paraqet fakti qe neser do te kemi nje nivel te papunsise shume me te larte? Kujtoni qe retorika marksiste eshte e dizajnuar per te manipuluar pikerisht keta punetore.
Ju arsyetoni qe tregu do akomodoje punetoret, dhe ne parim te gjithe ekonomistet pajtohen me ju, mirepo sa kohe do i duhet tregut te akomodoje keta punetore. Mos harroni qe bota ne te cilen jetojme eshte e mbushur me shtete te cilat kryejne funksione jo-legjitime, dhe tregu jone i lire nuk mund te jete aq i lire sa te akomodoje gjithcka kur te dojme ne.
Krijimi i aseteve publike nuk duhet te kishte ndodhur kurre, por cfare faji kane punetoret. Ne kapitalizem eshte e drejte te pushohen nga puna punetoret mirepo ne rastin e privatizimit kemi te bejme me nje proces, dhe mireqenia e punetoreve nuk duhet te menjanohet nga analizat per privatizim. (Natyrisht eshte e lehte te diktohet nepotizmi, dhe punetoret e viteve te fundit te pasluftes nuk duhet te kene te drejta siq duhet te kene veteranet)
5) “si dhe pas privatizimit Qeveria duhet të hjekë dorë plotësisht nga imponimi i cfarëdo kushteve mbi ndërmarrjen private.”
Pse duhet te kemi privatizim te paster dhe jo rregullator? A jemi te bindur qe privatizimi i paster nuk do te paraqet rrezik per ekploatim te shtetit dhe qytetareve nga ana e kompanise fituese? Ideja e efiqiences se tregut qendron tek konkurrenca, por ne monopol mungon kjo nxitje, dhe rrjedhimisht monopoli privat do te kete gjithmone hapesire per te perfituar ne dem te konsumatoreve. Fjaline e fundit e mbeshtetni dhe ju ne paragrafet e meposhtem:
“Njëra nga gjërat më të rëndësishme për tu kuptuar në lidhje me privatizimin është që privatizimi nuk mjafton—nuk i sjellë rezultatet pozitive—nëse nuk shoqërohet me një treg të lirë. Ajo çka e bënë dallimin është konkurrenca, jo privatizimi si i tillë, dhe për krijimin e kësaj konkurrence nevojitet largimi i cfarëdo pengese ligjore për të hyrë në treg.” (Paragrafi i tete)
“Privatizimi nuk mjafton nëse nuk shoqërohet me liberalizim të tregjeve, çka edhe përbën vetë esencën e privatizimit në radhë të parë.” (Paragrafi i fundit)
Permbyllje
Ju e konsideroni privatizimin si te pakontestueshem, mendim i cili mund te jete relevant nese konsiderojme qe keni njohuri dhe fakte te shumta rreth gjendjes ne Kosove qe kane ndikuar ne formimin e ketij pozicioni tek ju. Mirepo, keshilla ime per fund eshte qe ju duhet te argumentoni thellesisht dhe specifikisht ne rastin e Kosoves per te bindur lexuesin qe me te vertete privatizimi eshte i domosdoshem per ne.
Rinor,
faleminderit per komentin. Une nuk kam thene qe duhet ndonje kusht per privatizim fare, por perkundrazi, qe privatizimi duhet te ndodhe pa marre parasysh rrethanat.
1) Argumenti im per privatizim ka qene shume pak i bazuar ne filozofine politike e pothuajse i teri ne argumente ekonomike.
Sa i perket argumenteve tua, kam shume per te thene. Se pari, ke supozuar teper. P.sh. ke supozuar qe Qeveria do te privatizoj vetem 50%, apo qe edhe me vetem 50% pronesi pronari privat do te gjeneronte fitim 500 milionesh–gje qe eshte dubioze per shkak te mungeses se autonomise ne vendime si rezultat i pronesise se pergjysmuar–, apo qe PTK-ja do t’i jepte te tere fitimin e saj Qeverise kur ne te vertete ajo i jep vetem *dividende* qe ka qene mesatarisht rreth 30 here me pak se sa supozon ti.
Por me me rendesi, duhet ta kuptosh qe sa merr Qeveria nga PTK-ja nuk eshte sinonim me ate sa fiton shoqeria. Ne te vertete, aq me shume qe merre Qeveria nga PTK-ja aq me shume mund te shpenzoje, e aq me shume shpenzon aq me shume e demton tregun. Referoju ketij artikulli per ta kuptuar pse: http://analizaekonomike.wordpress.com/2011/12/28/kunder-bonove-te-thesarit/
2) Ketu e bene gabimin e “layman” duke menduar qe menaxhimi shteteror funksionon nese ne krye ke “njerez te drejte dhe te afte”. Argumenti kunder menaxhimit shteteror eshte me i thelle se aq. Shiko ketu: http://www.thefreemanonline.org/headline/why-government-fails/
KEK-u ka qene deshtim epik prej vitit ’99 e deri me tani, perderisa udheheqesit e tij marrin paga mbi 20-fish me te medha se paga mesatare. Paralizimin komplet te tij e parandalojne vetem 28 milione euro subvensione qe i jepen cdo vit. Ideja qe sherbimi i KEK-ut mund te permiresohet e qe vlera e instrastruktures se tij dinosaurike te rritet nen menaxhimin shteteror eshte qesharake, e madje per dike qe do te kete problem te ngrohet gjate dimrit, edhe fyese.
3) Ketu ke bere njerin nga argumentet me te shpeshta kunder privatizimit te PTK-se, te cilit i kam dhene pergjigje ne kete artikull: http://analizaekonomike.wordpress.com/2010/11/15/a-nenkuptojne-%E2%80%9Cperfitimet%E2%80%9D-e-ptk-se-qe-ajo-s%E2%80%99duhet-te-privatizohet/
4) E kam pershtypjen qe e ke shkruar kritiken pa i lexuar se pari te gjitha argumentet qe i kam bere (e qe pastaj i kam permbledhur ne hiperlidhjet ne fund te artikullit). Nese do ta kishe bere kete, do ta shihje qe per pothuajse te gjitha kritikat tua ka pergjigje.
Sa i perket punetoreve kam shkruar qe ata te cilet do ta humbin punen dhe duhet te frikesohen jane pikerisht ata te cilet e kane fituar punen me nepotizem ne radhe te pare. Perderisa kam simpati ndaj punetoreve ne pergjithesi, nuk kam ndaj atyre qe rrojne ne kurrizin tim taksapagues fale te afermeve tyre qe u kane dhene vendet e punes.
Me privatizim te gjere papunesia do rritej, por shpenzimet dhe taksat do uleshin, duke nxitur krijimin e bizneseve te reja dhe zgjerimin e atyre ekzistente me punetore te rinje. Madje, nese privatizimi shoqerohet me politika te mirefillta (shiko ketu http://analizaekonomike.wordpress.com/2011/12/26/dhurata-e-vitit-te-ri-nje-politike-e-mirefillte-ekonomike/) edhe ata punetore qe vec ekzistojne do gjenin pune. Se a keqperdoret kjo rritje afatshkurte e papunesise nga marksistet si argument nuk eshte e rendesishme per shkencen e ekonomise e cila ka per obligim te tregoj se cka eshte e drejte, jo cka eshte politikisht korrekte.
5) Monopol mund te kete vetem kur hyrja ne treg ndalohet apo pengohet nga shteti. Perderisa ka treg te lire, sic kam shkruar ne artikull, nuk do te kete fare rreziqe te monopolizimit. Ashtu keshtu ne treg vec ekzistojne IPKO, Z-Mobile, e D3 si kompani konkurrente dhe me largimin e pengesave ky numer i konkurrenteve do rritej.
Per te mesuar me shume per monopolin, lexoj Rothbard, Man, Economy, and State (kapitullin per monopolin) si dhe Armentano, Antitrust: The Case for Repeal.
Te thuash qe duhet te behen argumente “specifike” per rastin e Kosoves eshte sikur te thuash qe fizika duhet t’i pershtatet rastit te Kosoves. Ashtu si ligjet e fizikes, edhe ligjet e ekonomise vlejne cdokund ne bote. Menaxhimi shteteror eshte ekonomikisht joefikas sikur ne ShBA, sikur ne Indi, sikur ne Kosove. Eshte e parendesishme pra qe te merret parasysh rasti i Kosoves (qe nuk eshte specifik aq sa mendon ti) edhe pse vec e kam marre parasysh ne argumentet e mia.
Pershendetje.
Faleminderit per pergjigjen, Bardhyl. Me shume deshire do te kunder-pergjigjesha por nuk do te mund te beje nje gje te tille se paku deri te marten kur edhe perfundoj provimet permbyllese te semestrit.
Gjithe t’mirat 😉
Bardhyl,
Ka kaluar kohe e gjate prej se kur eshte filluar ky diskutim, mirepo punet mu lidhen asisoj saqe nuk pata mundesi te kunder-pergjigjesha me heret. Te faleminderit per pergjigjen, disa prej pozicioneve qe mbrojte me ndihmuan, mirepo shume prej tyre kam pershtypjen kishin per qellim vetem mbrojtjen e ideve tuaja dhe jo gjykimin e tyre. Kam shume per te thene per te gjitha pikat e diskutuara, mirepo nuk do t’i qasem asnjeres pasice dua qe, se pari, te ‘merremi vesh’ rreth idese me thelbesore te ketij artikulli (shih me poshte):
“Une nuk kam thene qe duhet ndonje kusht per privatizim fare, por perkundrazi, qe privatizimi duhet te ndodhe pa marre parasysh rrethanat.”
Sipas ketij pozicioni qe ju mbani del qe edhe nese rrethanat jane si ne vazhdim:
a) Shteti eshte 99% efikas ne menaxhimin e aseteve publike;
b) asetet publike privatizohen njekohesisht;
c) 20% te te ardhurave te kompanive fituese jane kosto dhe mbesin ne vend;
d) dhe profitet e kompanise dalin te gjitha jashte vendit;
…ju prape se prape jeni per privatizim!
Sipas jush, ne cdo kohe, ne cdo rrethane, per cfaredo qellimi, pergjigjja eshte gjithmone pozitive per privatizim. Bile-bile, duke privatizuar gjithcka nacionale “pa marre parasysh rrethanat”, pikat e lartepermendura dhe pika “e” (shiko me poshte) me jep mua shume te drejte te konkludoj qe ju jeni pro-privatizimit edhe nese ne vitin e ardhshem buxheti, rrjedhimisht ekonomia, do te pesoje 80% humbje dhe si pasoje do te shkaterrohet.
e) 80% e te hyrave te buxhetit vine nga asetet nacionale. (Kujto qe pika “d” thote qe me privatizim keto nuk do te shkojne as ne buxhet, as nuk do te mbesin ne tregun vendor, por do te dalin jashte vendit”
Nese me te vertete e keni menduar ate qe e thate ne kete fjali, dhe nese prap i qendroni besnik mendimit se “privatizimi duhet te ndodhe pa marre parasysh rrethanat” atehere eshte e kote per mua te shkruaj me shume. Nese rrethanat imagjinare (pothuajse te pamundura) te paraqitura me larte nuk iluminojne perspektiva te ndryshme te mendimit tek ju, dhe rrjedhimisht nuk ndikojne ne ndryshimin e ketij mendimi ideologjik, atehere une mendoj qe eshte e pamundur per mua te arrij qellimin tim per te ju bindur juve qe duhet te permbushen disa kritere para se te privatizohen asetet publike.
(Mos me gjyko per premisat pothuajse te pamundura per te qene reale pasice ju ishit ai qe gjeneralizuat duke thene qe duhet te kete privatizim pa marre parasysh rrethanat. Teza e juaj me jep mua te drejte te supozoj cfare te dua vetem e vetem te argumentoj se ne parim jo gjithhere duhet te kete privatizim.)
Te Faleminderit.
Rinor,
Une jam pro privatizimit te pakusht pikerisht pershkak se premisat tua jane te pamundura. Eshte thjeshte e pamundur, per shembull, qe shteti te jete “99% efikas ne menaxhimin e aseteve publike”. Shteti nuk eshte asnjehere me efikas se tregu ne menaxhimin e resurseve (asetet publike jane thjeshte resurse nen kontrolle te shtetit) per shkak te dy problemeve te lartpermendura: mungeses se nxitjes per kenaqje te konsumatorit si dhe pamundesise se kalkulimit te drejte ekonomik. Mos harro qe jemi duke diskutuar PARIMIN per privatizim. Kjo nuk eshte ceshtje e venies perpara te “shembujve” ku duhet e ku s’duhet privatizuar, por ceshtje e pranimit ose kritikes se parimit si i tille. Pra, parimi eshte qe shteti vuan nga keto dy probleme strukturale ne cfaredo sherbimi qe tenton ta ofroje (rryme, uje, transport, telekomunikim, e madje edhe siguri e drejtesi). Nese deshiron ta kundershtosh privatizimin, duhet ta kundershtosh kete parim duke treguar qe nuk eshte e vertete qe keto dy probleme ekzistojne (apo qe mund te zgjidhen).
Tek “dalja e profiteve jashte vendit” po e bene nje gabim qe e kam ndegjuar shpesh tek shume shqiptare. Eshte totalisht e gabueshme qe privatizimi te konsiderohet i suksesshem VETEM nese ndermarrjet private i “mbajne” fitimet ne vend. Pike se pari, nje gje e tille vec ndodhe me shumicen e nderrmarjeve–te huaja apo vendore–te cilat i ri-investojne fitimet e tyre ne kompani. Pra, ato fitime “mbesin” ne vend; perderisa gjate investimit “dalin” nga vendi kjo ndodhe vetem per shkak se mjetet kapitale te cilat kerkohen per investim nuk mund te blihen ne Kosove, me c’rast investitoret detyrohen t’i blejne jashte vendit. Se dyti, ajo cka eshte shume, shume me e rendesishme se fitimet eshte esenca e vet nderrmarjeve afariste: krijimi i vleres per konsumatoret. Kompanite pra, pa marre parasysh a i ri-investojne fitimet ne Kosove a po jo, gjate FITIMIT te ketyre fitimeve duhet patjeter t’i sherbejne konsumatoreve me produkte te mira dhe te lira (natyrisht, nga pikepamja subjektive e secilit konsumator). Kjo eshte gjeja esenciale. Se treti, gje tjeter me e rendesishme se fitimet eshte fuqia punetore qe kompanite e punesojne, zhvillojne, dhe paguajne. Kompanite, pra, ndikojne pozitivisht ne dy grupe kryesore ekonomike: ne konsumatore duke i ofruar me shume vlere si dhe ne punetore duke i punesuar dhe quar ne rritjen e pagave te tyre. Se a “mbesin” fitimet ne Kosove apo jo eshte dicka pak e rendesishme ne proceset ekonomike, por qe fakteqesisht per shkak te “iluzionit te parase” i eshte dhene shume rendesi.
Tek e) je gabim plotesisht. Nuk eshte fare e vertete qe 80% e te ardhurave te buxhetit te Kosoves vijne nga nderrmarjet publike. Ketu http://mf.rks-gov.net/LinkClick.aspx?fileticket=HMpPkaM0gZs%3d&tabid=195&mid=1279&language=sq-AL mund ta shohesh qe nje shume mikroskopike prej 45 milion Euro kundrejt totalit prej 1,384 milion Euro jane dividenda nga nderrmarrjet publike. Kjo perkthehet ne 3.25%, jo %80. Madje, shuma pritet te zvogelohet ne 30 milion Euro ne projektbuxhetin e vitit 2013, apo vetem 2.17% e te ardhurave. Ne artikull vec pata cekur qe ndermarrjet publike, pikerisht si rezultat i menaxhimit katastrofal shteteror, duhen vazhdimisht te mbahen gjalle nga subvencionet (p.sh. KEK-u qe gllaberon rreth 28 milion Euro cdo vit). Une nuk e kuptoj se si jeton ne Kosove, i sheh nga jeta e perditshme sa te keq-menaxhuara jane keto nderrmarje, dhe arrine te krijosh idene qe keto i kontribuojne buxhetit me te hyra.
Une te pergezoj per shpirtin kritik, por te sygjeroj qe t’ja bashkangjitesh edhe hulumtimin duke lexuar sa me shume nga austriaket, te cilet me te vertete shume mire e pershkruajne rolin e tregut si mekanizem spontan i organizimit te resurseve per t’i sherbyer kerkesave te konsumatoreve. Ketu lidhet natyrisht edhe shpjegimi pse privatizimi e jo menaxhimi shteteror e kryen kete proces me mire.
Gjithe te mirat.
Bardhyl,
me duket se arritem qe te gjejme dicka te perbashket. Ju potencuat qe arsyeja pse jeni per privatizim te pakusht eshte qe premisat e mia jane te pamundura per te qene reale, gje qe pajtohem me ju. Mirepo, kjo i bie qe nese premisat e mia do te ishin reale atehere ju nuk do te mbeshtetnit privatizimin e pakusht, apo jo?
a) E di qe eshte e pamundur qe Shteti te jete 99% efikas ne menaxhimin e dickaje, prandaj le te ndryshojme kete premise duke e bere 70%. Pra, le te themi qe Shteti eshte 70% efikas ne menaxhimin e aseteve publike.
e) Le te ndryshojme edhe premisen (e) duke e zvogeluar ne 60%. Pra, le te themi se 60% e te hyrave te buxhetit vijne nga asetet nacionale.
Edhe me ndryshimin e ketyre premisave del se jo gjithhere privatizimi duhet te ndodhe. Pra, ne nje vend me keto karakteristika, privatizimi nuk do te duhej te ndodhte deri sa rrethanat te pesonin ndonje ndryshim.
Asnjehere ne kete diskutim nuk jam marre me statistika e as me rastin e Kosoves ne veqanti. Gjithcka ka qene supozim dhe arsyeja pse e kam bere kete ishte te ju beje juve te shikoni konceptin e privatizimit nga shume perspektiva e jo vetem nga ajo austriake, e cila, me te gjitha te mirat qe i ka, e perdore irracionalisht ekonomiksin per te forcuar dhe mbeshtetur filozofine e saj.
Gabimi qe ju austriaket beni eshte qe pasice anarko-kapitalizmi apo Shteti (Nozikian) minimal eshte i drejte atehere cdo mjet per te arritur kete qellim eshte i favorshem. Pra, sipas jush privatizimi eshte drejtesi, dhe si rrjedhoje privatizimi eshte gjithmone efikas per nje shtet. Kjo eshte arsyeja pse ju ne menyre te pavetedijshme deshtoni te shikoni edhe nga perspektivat tjera. Ju deshtoni te kuptoni faktin qe bota ne te cilen ne jetojme nuk leviz ne drejtim te drejtesise, por ne drejtim te interesave shteterore. Ne shqiptaret nuk duhet te behemi ‘me katolik se papa’ duke privatizuar me synim drejtesine. Ne duhet te privatizojme vetem atehere kur ky akt sjell prosperitet per shoqerine tone. Neser nese ti behesh kryeminister populli nuk do te kerkoje nga ti te besh ate qe ti e konsideron drejtesi. Populli do te kerkoje nga ti qe vendi yne te behet si Gjermania, Italia, Anglia, a ku ta di une. Kjo eshte menyra se si ece bota.
Ju, edhe pse nuk e shprehet asnjehere, edhe pse thate qe ky shkrim nuk ka te beje me filozofi politike, ne fakt ishit te nxitur pikerisht nga filozofia dhe utopia. Per ju privatizimi eshte qellim. Nese dicka duhet te ndodhe pa marre parasysh rrethanat atehere ajo gje eshte qellim ne vetvete, dhe jo mjet per te arritur nje qellim. E pse duhet te jete privatizimi qellim, Bardhyl? Sepse ideologjia juaj thote se cdo gje qe eshte e drejte eshte edhe e favorshme.
Une jam mbeshtetes i zjarrte i ekonomise se tregut te lire, por jo pse ky model eshte konsistent me ate cfare une konsideroj drejtesi (libertarianizem). Une e mbeshtes kete model pasice me ane te ketij modeli, me liri ekonomike, shoqeria jone do te prosperoj.
Konsideroj qe eshte mekat qe njerezit e afte si ti, me nje potencial shume te madh per te ardhmen e shkences se ekonomise kosovare/shqiptare, te indoktrinohen nga disa ide vetem pse kane rastisur t’i kryejne studimet ne nje shkolle ideologjike. Une mund te jem totalisht gabim, ashtu edhe ti, por e mira eshte qe ne jemi shume te ri dhe koha per ndryshime eshte tani. Une cdo dite mesoj dicka te re dhe, si rrjedhoje, shpesh ndryshoj idete e mija. Ne fakt, edhe gjate ketij debati mesova shume nga ju dhe fitova nje menyre te ndryshme te menduarit qe, ndoshta, do beje te ndryshoj disa nga idete e mia. Kjo eshte menyra me e mire per te i’u afruar se vertetes te cilen, jam pajtuar, nuk do ta gjej kurren e kurres.
Sidoqofte, te faleminderit per debatin konstruktiv. Takohemi ne shkrimet tjera 😀
Pergjigje per paragrafin e dyte:
1) Jam shume pesimist qe kompanite do t’i perdornin profitet e tyre per ri-investim ne Kosove. Se ku shkojne profitet e kompanive eshte arsyeja kryesore pse privatizimi nuk duhet te jete qellim.
2) “Se dyti, ajo cka eshte shume, shume me e rendesishme se fitimet eshte esenca e vet nderrmarjeve afariste: krijimi i vleres per konsumatoret.”
Pajtohem. Mirepo, kjo bene pjese ne analizen mes efiqiences dhe benefiteve te shtetit qe e pata potencuar me heret. Me mire eshte te kemi jo-efiqience maksimale e shume benefite per shtetin, se sa efiqience maksimale e aspak benefite te shtetit dhe, rrjedhimisht, shoqerise (me nxjerrjen e profiteve jashte vendit nga kompanite).
3) Punetoret prape se prape punesohen dhe paguhen, bile-bile edhe me shume se sa punesohen ne kompani private. Kujto rastin e Postes, ku ka mbi-punesim dhe joefiqience.
Pergjigje per paragrafin e trete:
Pika (e) ishte vetem supozim, si gjithcka tjeter.
3) Punetoret prape se prape punesohen dhe paguhen, bile-bile edhe me shume se sa punesohen ne kompani private. Kujto rastin e Postes, ku ka mbi-punesim dhe joefiqience.
Vetem sa te mos kete keqkuptim, mos kujto se jam ne favor te kesaj gjeje. Natyrisht se privatizimi do te ishte i mireseardhur per te rregulluar keq-menaxhimin. Por, vetem desha te potencoj qe privatizimi nuk behet per te ngritur punesimin apo gjendjen e tyre. Perkundrazi, behet per t’i lejuar tregut te rregulloje punesimin ne aty menyre e cila eshte profitabile per interesat e kompanise, dhe, rrjedhimisht, shoqerise.
Rinor,
nuk mund te avancosh asnje premise e cila e ve shtetin ne pozite me efikase se tregun per alokimin e resurseve. Premisat tua jane joreale, sic e pranove vet, dhe nuk e shoh si po te sherbejne ne argumentin tend. Me trego per pytjen qe ta shtrova: cka duhet te behet per dy problemet strukturale te menaxhimit shteteror (te cilat vlejne ne cfaredo premise qe mund ta imagjinosh, sado joreale)?
Kam shkruar disa here, qysh nga komenti i pare, qe arsyja pse e perkrahi privatizimin nuk ka te beje fare me filozofi politike. Argumenti eshte thjeshte ekonomik. Austriaket as qe jane filozofe politike, ata jane shkolle EKONOMIKE. Friedrich von Wieser as qe ka qene liberal klasik dhe nje pjese e madhe e austriakeve as qe kane pasur mendime politike te llojit libertarian. Argumenti per privatizimin eshte argument i paster ekonomik i cili bazohet ne idene qe tregjet e lira e jo kontrolli shteteror i sherbejne masave te gjera te shoqerise.
1) Si jane rritur kompanite e huaja ne KS nese nuk i ri-investojne profitet? Kjo eshte dicka qe e bene cdo kompani ne bote.
2) Pse duhet te kemi benefite per shtetin? Shteti eshte organizte kriminale, barre e shoqerise. Pse duhet ne si konsumatore e punetore te vuajme qe shteti te kete te hyra? Ne po mundohemi ta bejme pikerisht te kunderten: qe shteti te kete sa me pak te hyra per t’i shperdoruar.
3) E vertete, por ketu po e bene gabimin per te cilen po me akuzon mua: po e trajton punesimin si qellim e jo mjet. Punesimi duhet te krijoje vlere (pra te jete produktiv, i kuptimte); te paguhet ne baze te produktit margjinal te tij; si dhe te mos financohet nga plackitja e dikuj tjeter. Me ndermarrjet shteterore asnjeri nga keto parakushte nuk plotesohet: punesimi behet ne baza te nepozmit jo per shkak qe ata punetore krijojne vlere per shoqerine; paga e tyre eshte disafish me e madhe se paga mesatare e tregut per te njejten pune per shkak se nuk eshte e percaktuar nga faktore ekonomik por politikisht; si dhe per financimin e ketyre ndermarrjeve (me perjashtim te PTK-se ndoshta), kerkohet plackitja e dikuj tjeter. Privatizimi behet pikerisht per te garantuar plotesimin e ketyre kushteve. Kompanite private nuk do te punesonin ne mase njerez vetem per shkak se kane afersi familjare me ta (me perjashtim te pozitave te parendesishme ku cdo kush mund t’i kryente); kompanite private nuk do t’i paguanin pagat ne nivel jo-optimal, disafish mbi pagen e tregut; si dhe kompanite nuk mund te detyrojne dike qe te paguaj per to por duhet t’i fitojne te ardhurat me kenaqjen e konsumatorit.
Ti je perkrahes i tregut te lire aq sa Lumir Abdixhiku eshte anarko-kapitalist. Jam lodhur nga ju “libertarianet” e Kosoves qe i keni hypur vagonit te modes kur ne te vertete vazhdimisht tregoni njohuri te cekta per ekonomine duke i perkrahur idete me etatiste te mundura. Nese nuk merresh direkt me sfiden qe ta shtrova ne fillim apo nese ke ndermend t’i perseritesh ato cka i the, atehere mos na humb kohen dyve duke komentuar.
Gjithe te mirat.
Bardhyl,
“Me trego per pytjen qe ta shtrova: cka duhet te behet per dy problemet strukturale te menaxhimit shteteror (te cilat vlejne ne cfaredo premise qe mund ta imagjinosh, sado joreale)?”
e thashe njeqind here dhe do e them prap: nganjehere eshte me mire te kesh joefiqience dhe para ne vend, para te cilat do te levizin ekonomine duke krijuar pune dhe vlere, se sa efiqience maksimale e para jashte vendit. Pse vazhdon te thuash qe parate do te mbesin ne vend? Cfare do te bej privatizuesin te investoje prape ne Kosove? Cfare dallimi ka mes tij dhe ndonje biznesmeni nga jashte te cilit as mendja nuk i shkon te investoje ne Kosove? Te ishte ashtu sikur thua ti, tashme ne do te kishim shume investime nga jashte, por realiteti eshte shume larg asaj cfare thua ti. Anglia, Gjermania, Italia, Brazili, Franca e te gjitha vendet ne bote kane asete nacionale ne pronesi. Pse duhesh te jesh ti me i menquri? Le te pajtohemi per tu mos u pajtuar. Thjesht jemi duke deshtuar per te bindur njeri-tjetrin.
“Argumenti per privatizimin eshte argument i paster ekonomik i cili bazohet ne idene qe tregjet e lira e jo kontrolli shteteror i sherbejne masave te gjera te shoqerise.”
Pikerisht. Masave te gjera te shoqerise. Vecse pyetja qe duhet bere nuk eshte se cka do te ndodhe me vendet tjera, por me vendin (popullit) tend. Privatizimi mund ti sherbej te gjitheve por perderisa nuk i sherben interesave te vendit tend ai nuk duhet te jete i mireseardhur. Kuptoje nje here e mire, ne duhet te luajme me te njejtat rregulla sikurse vendet tjera.
2) “Pse duhet te kemi benefite per shtetin? Shteti eshte organizte kriminale, barre e shoqerise. Pse duhet ne si konsumatore e punetore te vuajme qe shteti te kete te hyra? Ne po mundohemi ta bejme pikerisht te kunderten: qe shteti te kete sa me pak te hyra per t’i shperdoruar.”
Nuk do te argumentoj rreth legjitimitetin te Shtetit. Eshte e kote, aq sa eshte e kote ta bind nje Marksist qe njeriu duhet te jete i lire. Ne princip nuk keni ndonje dallim, besoni verberisht dhe nuk beni as perpjekjen me te vogel te gjykoni idete e juaja.
Nese shperdorimi i parase publike eshte arsyeja pse duhet privatizuar, atehere kjo rregullohet lehte. Mos privatizo menjehere por ul taksat. Ne kete menyre buxheti i Shtetit nuk rritet dhe rrjedhimisht parate e asetit publik, ne menyre indirekte, shkojne tek njerezit.
3) Me duket se pajtohemi rreth kesaj.
As une, e besoj as Lumiri, nuk jemi libertarian. Po flet per libertarianizmin sikurse te jete ndonje krenari e madhe te jesh. Emri ‘libertarian’ tingellon bukur, apo jo? C’eshte me e bukura, te ben te ndihesh i veqante, ate ndjenjen e cila te jep te mendosh qe te tjeret jane budallenj dhe ti, me i menquri, e ke gjetur te verteten. E kam perjetuar kete ndjenje, sinqerisht. Une nuk jam as libertarian (edhe pse ne nje fare menyre mund te thuhet se kam qene), as republikan, e as demokrat. Une jam nje person i cili e perdore ekonomine dhe politiken ekonomike per t’i kenaqur interesat e shqiptareve. E mira e tregut te lire eshte qe duke hapur tregjet me vendet tjera, vendi (populli) yt prosperon. Poashtu, duke mos pasur ndikim te madh ne ekonomine tende, vendi yt prosperon. Mirepo, nese keto qellime ndodh qe nuk mund te kenaqen nga ky sistem, une do te mbeshtes edhe ndonje sistem tjeter, p.sh. kejnesianizmin.
Keshilla ime per fund:
Mos pretendo gabimisht qe je i menqur vetem se posedon njohuri rreth ideve ekonomike (shumica austriake). Leximi nuk te ben te menqur, eshte mendimi kritik cfare ben dallimin. Kuptoje njehere e mire qe ne duhet te bejme ate qe eshte praktike jo ate cfare eshte e drejte. Ekonomiksi nuk mund te qendroje i ndare nga politika. Ekonomiksi duhet perdorur si mjet per te arritur qellime politike, e keto te fundit per t’ju sherbyer interesave te popullit. Ti je kunder subvencioneve gjithmone, kunder politikave proteksioniste gjithmone, kunder cdo lloj intervenimi te Shtetit gjithmone, duke u bazuar ne ate se cfare eshte ekonomikisht korrekte. Por ti gabohesh kur pretendon qe ajo cfare eshte ekonomikisht korrekte eshte gjithmone e deshirueshme per ne. Edhe vendet me lirine ekonomike me te madhe, si Hong-Kongu, Singapori, Korea Jugore, Tajvani, kane ndikim te madh te Shtetit. Asnje Shtet ne bote nuk ndjek idete e tua dhe ti prape se prape flet me aq siguri thuajse di gjithcka.
Gabimi me i madh qe mund te beje nje i ri i cili aspiron te behet ekonomist eshte pasioni per disa ide te caktuara. Ti je i pasionuar per idete e tua, kjo eshte edhe arsyeja se pse ne pergjigjen e fundit humbe durimin. Sidoqofte, ketu nuk jemi ne nje kontest se kush fiton apo kush humbet. Te dyte fitojme nese gjykojme kritikisht idete e njeri-tjetrit.
Me t’mira.
Rinor,
idete e mia nuk i kam krijuar duke gllabuar tekste por duke i gjykuar kritikisht para se ti pranoj. Po qe se do kisha vepruar ndryshe, me shume gjase do isha socialist sepse socializmi eshte ideologji me indoktrinare e kultiste se libertarianizmi, gje qe deshmohet edhe nga dallimi i madh ne numrin e pekrahesve.
Edhe njehere po tregon me paragrafin e pare qe njohurite e “ekonomiksit” i ke shume te kufizuara kur po thua qe paraja duhet te “mbetet ne vend”, pa e kuptuar qe roli i parase eshte thjeshte si mjet shkembimi.
Ti ke thene me siper qe je “mbeshtetes i zjarrte i ekonomise se tregut te lire”, e tash po thua qe s’je? Kurse Lumiri e ka thene disa here publikisht qe eshte “libertarian”. Faktet korrigjoj te ti, jo te une,
Hong-Kongu e Singapori kane shtete te medha? S’ke ide per cka po flet.
Faleminderit per kontributin tend.
Bardhyl,
“mbeshtetes i zjarrte i ekonomise se tregut te lire” nuk eshte sinonim i emrit ‘libertarian’. Te jesh libertarian do te thote te mbeshtesesh tregun e lire jo pse ai eshte i favorshem por sepse ky sistem sjell drejtesi. Une jam per treg te lire jo pse ky sistem sjell drejtesi por per shkak se ky sistem eshte i favorshem per shoqerine tone, prandaj edhe nuk meritoj te quhem libertarian.
“Edhe njehere po tregon me paragrafin e pare qe njohurite e “ekonomiksit” i ke shume te kufizuara kur po thua qe paraja duhet te “mbetet ne vend”, pa e kuptuar qe roli i parase eshte thjeshte si mjet shkembimi.”
Sinqerisht, kjo eshte qesharake. Sipas teje, nese privatizojme Posten dhe
a) kompania fituese i nxjerre te gjitha profitet jashte vendit;
b) buxheti ndalon su mbushuri me 50 milione euro cdo vit;
… [sipas teje] asgje e keqe nuk do te ndodhe me ekonomine kosovare pasice “roli i parase eshte thjeshte si mjet shkembimi”.
A din te besh hesap, Bardhyl? 50 milione euro po mungojne! Me privatizim me keto karakteristika, 50 milione euro dalin jashte vendit dhe asgje nuk hyn brenda. Nese nuk ka privatizim, 50 milione euro fillimisht mbesin ne vend, pastaj dalin jashte vendit, dhe ne fund (me ane te ketyre parave) hyjne mallra dhe sherbime ne vend .
“Hong-Kongu e Singapori kane shtete te medha? S’ke ide per cka po flet.”
S’thashe qe jane shtete te medha. Thashe qe kane ndikim te madh nga Shteti, ka dallim. E se cfare roli te madh e domethenes luan Shteti ne zhvillimin e ketyre vendeve lexo me poshte:
“The economism paradigm consists of five basic economic conceptual elements that govern the successful operation of an economy. These five elements are the focus on poverty reduction rather than pursuit of equality; the role of government as a provider of “economic fertilizers; the emphasis on domestic strength with changes in comparative advantages; a pro-growth political regime; and the presence of a market economy.” (page 2)
“According to the second conceptual element, government maintains a suitable business environment through the exercise of appropriate fiscal incentives, infrastructure provision, education, and training.” (page 3)
“The fiscal framework is biased toward the supply side of the economy, and government expenditures are geared primarily to the generation of income, employment, or skills. Thus, government serves two primary roles: welfare and infrastructure provision and promotion of wealth-generating activities.” (page 3)
Capitalist Development and Economism in East Asia: The rise of Hong Kong, Singapore, Taiwan, and South Korea. – Kui Wai Li
——————–
Nuk do te vazhdoj me me kete “debat”. Keshtu-ashtu e ktheve ne nje kontest se kush eshte ‘ekonomist’ e kush jo, gje qe nuk me qudit, marre parasysh pasionin tuaj per idete austriake e jo te verteten. Sidoqofte,
te faleminderit!
Qysh Rinor, je mbeshtetes i zjarrte i tregut te lire, e ne te njejten kohe e kundershton privatizimin e nje ndermarrje te telekomunikacionit? Ti koke katastrofe kur eshte fjala per ndermarrjet qe i pershtaten me shume “public good”; sigurisht per rryme e uje as qe i diskuton ato opsione. E verteta eshte qe edhe vendet me social-demokratike i privatizojne ndermarrjet e telekomunikacionit. Ti po behesh me majtiste se ato e knej po thua qe je mbeshtetes i zjarrte i tregut te lire? Komike.
Si dalin fitimet nga vendi? Cka po flet? I deponojne diku ne banke jashte KS per te fituar interes nga ato? Apo i japin bamiresi? Nese e ke fjalen per shpenzime qe i bejne jashte KS, ato shpenzime jane ne fakt investime qe behen per ta permiresuar infrastrukturen e ndermarrjes ne KS dhe si rezultat per ta bere firmen me efikase, duke i ndihmuar keshtu konsumatoreve dhe punetoreve te firmes. Nese din dicka per ECON 101 e kupton qe nje firme duhet te investoje vazhdimisht jo vetem per tu rritur, por edhe per te mbetur ne te njejtin stad. Si rezultat, kjo nenkupton automatikisht qe nje pjese sadopak e fitimit DUHET te ri-investohet, perndryshe firma do te perballej me zhvleresim te kapitalit. Nese e ke fjalen per firma qe kane dege ne KS, e mendon qe fitimet e tyre jau dergojne si te hyra degave tjera neper bote, as atehere nuk ke drejte sepse firmat e medha nuk bejne biznes duke u varur ne fitimet e degeve ne vendet tjera. Une absolutisht s’kam ide se per cfare transferi jashte vendit e ke fjalen.
Sa i perket buxhetit, te kam thene ta lexosh artikullin ku shpjegohet pse shpenzimi shteteror ka ndikim c’rregullues (distorting) ne treg, dhe si rezultat kerkohet qe te hyrat shteterore te jene sa me te vogla ne menyre qe edhe shpenzimi te jete sa me i vogel. Ti po mendon sikur qobani i rendomte i cili rritjen e buxhetit te shtetit e sheh si sinonim me rritjen ne mireqenien e qytetarit te thjeshte kur ne fakte totalisht e kunderta vlene.
Ndikim te madh te shtetit, shtete te medha, i njejti send. Patate, kompira. Hong Kongu dhe Singapori jane ekonomite me te lira, dhe jo per cudi me mireqenien me te larte ne bote, keshtu qe citimi i nje libri nuk tregon asgje. Ato jane vetem koncepte qe perqafohen nga grupe te ndryshme politike; se cfare synime makroekonomike duhet te ndjeken, cka duhet te potencohet me shume, etj. E verteta eshte qe keto vende nuk kane shtete te medha ashtu sic the ti, cdokush e din kete.
Nuk e kam problemin me ata qe e pranojne qe jane etatista dhe i qendrojne mendimeve te tyre. E kam problemin me ata si ju, qe kane fytyre ta quajne veten perkrahes te tregut te lire e pastajne bejne koncesione nen petkun e racionalitetit kur ne fakt po i thejne parimet e se vertetes. Por mire qe perfundoi debati.